The Wayback Machine - https://web.archive.org/web/20180403010458/http://abhidhamonline.org:80/aphi/p1/072.htm

ปริจเฉทที่ ๑ ชื่อจิตตสังคหวิภาค

หน้าที่ : 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50
51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74
75
76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94
95 96 97 98 99 100
101 102 103 104
105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115
ค้นหาหัวข้อธรรม

ละความชั่วทั้งปวง ทำแต่ความดี ทำจิตใจให้ใสบริสุทธิ์...

ฌานจตุกนัย

ตามที่ได้กล่าวมาแล้วเป็นการกล่าวตามนัยแห่งพระอภิธรรม ซึ่งจำแนกฌานออกเป็น ๕ ประเภท เรียกว่า ฌานปัญจกนัย

แต่ตามนัยแห่งพระสุตตันตปิฎก คือ ตามแนวพระสูตร จำแนกฌานออกไว้เป็น ๔ ประเภท เรียกว่า ฌานจตุกนัย ดังนี้

ปฐมฌาน มีองค์ฌาน ๕ คือ วิตก วิจาร ปิติ สุข เอกัคคตา

ทุติยฌาน " ๓ คือ ปิติ สุข เอกัคคตา

ตติยฌาน " ๒ คือ สุข เอกัคคตา

จตุตถฌาน " ๒ คือ อุเบกขา เอกัคคตา

น้อยกว่าตามนัยแห่งพระอภิธรรม ๑ ฌาน โดยทุติยฌานละได้ทั้ง วิตกและวิจารพร้อมกันเลย เท่ากับรวมทุติยฌานกับตติยฌานทางปัญจกนัย ๒ ฌาน รวมเป็นฌานเดียว ซึ่งทางจตุกนัยจัดเป็นทุติยฌานเท่านั้น ฌานอื่น ๆ นอกนั้นเหมือนกัน

ส่วนทางพระอภิธรรมที่จำแนกเป็นปัญจกนัย ก็เพื่อให้ตรงตามสภาวะตรงตามประเภทจิต และตรงตามจำนวนของจิตที่มีอยู่ และที่ทุติยฌานละได้แต่เพียงวิตกอย่างเดียว ต่อเมื่อถึงตติยฌานจึงจะละวิจารได้อีกนั้น ก็เพราะเป็น มันทบุคคล คือผู้รู้ช้า จึงละได้เพียงฌานละหนึ่งองค์ฌานเท่านั้นแต่ถ้าเป็น ติกขบุคคล คือผู้รู้เร็ว ก็ละได้ทีเดียวทั้ง วิตก วิจาร เหมือนกัน

เหตุนี้ทางพระสูตรจึงแสดงว่า รูปฌานมี ๔ อรูปฌานมี ๔ รวมเป็น ฌาน ๘ และเมื่อกล่าวถึงการเข้าฌานสมาบัติจึงกล่าวว่า สมาบัติ ๘

ทางพระอภิธรรมแสดงว่า รูปฌานมี ๕ อรูปฌานมี ๔ รวมเป็น ฌาน ๙ สมาบัติ ๙

ฌานตามแนวพระอภิธรรมที่กล่าวถึงอยู่นี้ มี ๕ ฌาน เมื่อจำแนกโดยชาติเภท มี กุสล วิบาก กิริยา เรียกว่า

รูปาวจรกุสลจิต ๕

รูปาวจรวิบากจิต ๕

รูปาวจรกิริยาจิต ๕



 

สอบถาม ปัญหาธรรมะ ได้ที่ลานธรรมมูลนิธิ ค่ะ...
จัดทำโดย มูลนิธิอภิธรรมมูลนิธิ
ศีล สมาธิ ปัญญา... หนทางสายเอก...