ปริจเฉทที่ ๑ ชื่อจิตตสังคหวิภาค
หน้าที่
: 1 2
3 4 5 6 7
8 9 10 11 12
13 14 15 16 17
18 19 20 21 22
23 24 25
26 27 28 29 30 31 32
33 34 35 36 37 38 39
40 41 42 43 44 45 46
47 48 49 50
51 52 53 54 55 56 57
58 59 60 61 62 63 64
65 66 67 68 69 70 71
72 73 74 75
76 77 78 79 80 81
82 83 84 85 86 87 88 89
90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100
101 102 103 104 105 106 107 108
109 110 111 112 113 114 115 ค้นหาหัวข้อธรรม
อีกนัยหนึ่งนั้น
จำแนกพระอรหันต์เป็น ๒ ประเภท
โดยจำแนกเป็นอรหันต์ผู้มี
ปฏิสัมภิทาญาณ และพระอรหันต์
ผู้ไม่มี ปฏิสัมภิทาญาณ
ปฏิสัมภิทาญาณ คือ
ถึงพร้อมด้วยความรู้อันแตกฉาน
แปลสั้นๆ ว่าปัญญาแตกฉาน
ปฏิสัมภิทาญาณ มี ๔ ประการ คือ
๑. อตฺถปฏิสมฺภิทาญาณ
ปัญญาแตกฉานในผลทั้งปวง
อันบังเกิดจากเหตุชื่อว่า
อัตถปฏิสัมภิทาญาณ
อัตถะ หรือ ผล นั้นได้แก่ ธรรม ๕
ประการ คือ
ก. ยํ กิญฺจิ ปจฺจยสมฺภูตํ คือ
รูปธรรมทั้งปวงที่เกิดขึ้นโดยมีปัจจัยประชุมปรุงแต่ง
ข. นิพฺพานํ คือ พระนิพพาน
ค. ภาสิตตฺโถ คือ
อรรถที่กล่าวแก้ให้รู้วิบากขันธ์
๓๒ ดวง*
ง. กิริยาจิตฺตํ คือ กิริยาจิต ๒๐
ดวง**
จ. ผลจิตฺตํ คือ ผลจิต ๔ ดวง***
๒. ธมฺมปฏิสมฺภิทาญาณ
ปัญญาแตกฉานในเหตุที่ทำให้บังเกิดผล
ชื่อว่า ธัมมปฏิสัมภิทาญาณ
* อกุสลวิบาก ๗ ดวง
อเหตุกกุสลวิบาก ๘ ดวง มหาวิบาก ๘
ดวง มัคคตวิบาก ๙ ดวง
** อเหตุกกิริยา ๓ ดวง มหากิริยา ๘
ดวง มหัคคตกิริยา ๙ ดวง
***โสดาปัตติผลจิต ๑ดวง
สกทาคามิผลจิต ๑ดวง อนาคามิผลจิต
๑ดวง อรหัตตผลจิต ๑ ดวง
ธรรม หรือ เหตุ นั้นได้แก่ ธรรม ๕
ประการ คือ
ก. โย โกจิ ผลนิพฺพตฺตโก เหตุ คือ
เหตุทั้งปวงบรรดาที่ยังผลให้เกิดขึ้น
ข. อริยมคฺคโค คือ มัคคจิตทั้ง ๔ (โสดาปัตติมัคค
สกทาคามิมัคค อนาคามิมัคค
อรหัตตมัคค)
ค. ภาสิตํ คือ พระธรรมทั้ง ๓ ปิฎก (พระวินัยปิฎก
พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก)
ง. กุสลจิตฺตํ คือ กุสลจิต ๑๗ ดวง (มหากุสลจิต
๘ รูปาวจรกุสลจิต ๕ อรูปา
วจรกุสลจิต ๔)
จ. อกุสลจิตฺตํ คืออกุสลจิต ๑๒ ดวง(โลภมูลจิต
๘ โทสมูลจิต ๒ โมหมูลจิต๒)
๓. นิรุตฺติปฏิสมฺภิทาญาณ
ปัญญาแตกฉานในภาษา คือ
มีความสามารถและรู้จักใช้ถ้อยคำหรือภาษาอันเป็นบัญญัติที่เรียกกันว่า
โวหาร
ในการอธิบายขยายความแห่งอัตถปฏิสัมภิทาและธัมมปฏิสัมภิทา
ให้ผู้สดับตรับฟังรู้และเข้าใจได้แจ่มแจ้งลึกซึ้งโดยถ้วนถี่
เช่นนี้เป็นต้น
๔. ปฏิภาณปฏิสมฺภิทาญาณ
ปัญญาแตกฉานในปฏิภาณ คือ
มีปัญญาว่องไว ไหวพริบ เฉียบแหลม
คมคาย
ในการโต้ตอบอัตถปฏิสัมภิทา
ธัมมปฏิสัมภิทาและนิรุตติปฏิสัมภิทาทั้ง
๓
นั้นได้อย่างถูกต้องคล่องแคล่ว
ชัดแจ้ง โดยฉับพลันทันที
ความรู้แตกฉานเช่นนี้แหละชื่อว่า
ปฏิภาณปฏิสัมภิทาญาณ
จัดทำโดย มูลนิธิอภิธรรมมูลนิธิ
