ปริจเฉทที่ ๒ เจตสิกสังคหวิภาค
หน้าที่
: 1 2 3
4 5 6 7 8
9 10 11 12 13
14 15 16 17 18
19 20 21 22 23
24 25
26 27 28 29 30 31 32
33 34 35 36 37 38 39
40 41 42 43 44 45 46
47 48 49 50
51 52 53 54 55 56 57
58 59 60 61 62 63 64
65 66 67 68 69 70 71
ค้นหาหัวข้อธรรม
ปัญจขันธ์
ปัญจขันธ์ หรือเบ็ญจขันธ์ คือ
ขันธ์ ๕ ได้แก่ รูปขันธ์
เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์
สังขารขันธ์ และ วิญญาณขันธ์
รูปขันธ์ คือ กองรูป ได้แก่
รูปทั้งหมด หมายความว่า
รูปธรรมทั้ง ๒๘
รูปนั้นแต่ละรูปก็ได้ชื่อว่า
รูปขันธ์
เวทนาขันธ์ คือ กองเวทนา ได้แก่
เวทนาเจตสิก
สัญญาขันธ์ คือ กองสัญญา ได้แก่
สัญญาเจตสิก
สังขารขันธ์ คือ กองสังขาร
ได้แก่เจตสิกที่เหลือทั้งหมด(๕๐ดวง)
มีความหมายว่า ในเจตสิก ๕๐
ดวงนี้ดวงใดดวงหนึ่ง
แม้เพียงดวงเดียวก็ได้ชื่อว่า
สังขารขันธ์
วิญญาณขันธ์ คือ กองวิญญาณ
ได้แก่จิตทั้งหมด
หมายความว่าจิตดวงใดดวงหนึ่ง
แม้แต่ดวงเดียว ก็ได้ชื่อว่า
วิญญาณขันธ์
ตามที่ได้กล่าวแล้วนี้จะเห็นได้ว่าขันธ์
๕
นี้ไม่ได้กล่าวถึงนิพพานซึ่งเป็นปรมัตถธรรมนั้นด้วยเลย
ทั้งนี้ก็เพราะว่านิพพานเป็นธรรมที่พ้นจากขันธ์และเรียกว่าเป็นขันธ
วิมุตติ
คำว่าขันธ์ที่แปลว่า กอง
นี้มีความหมายว่า
ธรรมที่เป็นไปได้ ๑๑ กอง
หรือมีได้ทั้ง ๑๑ ประเภท
หรือจัดได้ทั้ง ๑๑ อย่าง
จึงจะเรียกธรรมนั้นได้ว่าเป็นขันธ์
จิต เจตสิก และรูปนั้นเป็นได้
มีได้ จัดได้ครบ ๑๑ กอง
จึงเรียกว่าเป็นขันธ์ได้
ส่วนนิพพานเป็นได้ไม่ครบ ๑๑ กอง
จึงไม่เป็นขันธ์
เรียกว่าพ้นจากขันธ์
เป็นขันธวิมุตติ
๑๑ กอง ๑๑ ประเภท หรือ ๑๑ อย่างนั้น
คือ
๑. อดีต ๒. ปัจจุบัน ๓. อนาคต จิต
เจตสิก รูป เป็นไปในกาลทั้ง ๓
นี้ได้ เพราะจิต เจตสิก รูป
มีการเกิดขึ้น มีการดำรงคงอยู่
แล้วก็มีการดับไป
ที่ดับไปแล้วนั้นเป็นอดีต
ที่กำลังดำรงคงอยู่เป็นปัจจุบัน
และที่จะเกิดต่อไปภายหน้าเป็นอนาคต
ส่วนนิพพานเป็นธรรมที่เที่ยงอยู่เป็นนิจนิรันดร
ไม่มีการเกิดดับ
ซึ่งไม่มีกาลทั้ง ๓ นี้
พ้นจากกาลทั้ง ๓ นี้ เรียกว่าเป็น
กาลวิมุตติ
๔. อัชฌัตตะ ๕. พหิทธะ จิต เจตสิก
รูป ที่เป็น อัชฌัตตะ
คือเป็นภายในก็มี
เป็นพหิทธะคือเป็นภายนอกก็มี
ส่วนนิพพานที่เป็นธรรมภายในนั้นไม่มี
นิพพานเป็นธรรมภายนอกอย่างเดียวเท่านั้น
๖. โอฬาริกะ ๗. สุขุมะ จิต เจตสิก
รูป ที่หยาบก็มี ที่ละเอียดก็มี
แต่นิพพานไม่ใช่ธรรมที่หยาบ
เป็นธรรมที่สุขุมอย่างเดียว
๘. หีนะ ๙. ปณีตะ จิต เจตสิก รูป
ที่ต่ำทรามก็มี ที่ประณีตก็มี
ส่วนนิพพานไม่ใช่ธรรมที่ต่ำทราม
แต่เป็นธรรมที่ประณีตยิ่ง
๑๐. สันติเก ๑๑. ทูเร จิต เจตสิก รูป
ที่ใกล้ก็มี ที่ไกลก็มี
ส่วนนิพพานไม่ใช่ธรรมที่ใกล้
แต่เป็นธรรมที่ไกล
เพราะเหตุว่านิพพานเป็นได้ไม่ครบทั้ง
๑๑ กอง จึงเป็นขันธ์ไม่ได้
ก็พ้นจากความเป็นขันธ์ไป
ได้ชื่อว่าเป็นขันธวิมุตติ(และเป็นกาลวิมุตติด้วย)
จัดทำโดย มูลนิธิอภิธรรมมูลนิธิ
