วัตถุสังคหะ

วัตถุ    ๖   คือ      จักขุวัตถุ       ได้แก่           จักขุปสาท

                             โสตวัตถุ       ได้แก่           โสตปสาท

                             ฆานวัตถุ      ได้แก่           ฆานปสาท

                             ชิวหาวัตถุ     ได้แก่           ชิวหาปสาท

                             กายวัตถุ       ได้แก่           กายปสาท

                             หทยวัตถุ      ได้แก่           หทยรูป

      วิญญาณธาตุ  ๗    อาศัยวัตถุรูป  ๖             เกิดในกามภูมิ  ๑๑

  วิญญาณ  ๔    อาศัยวัตถุรูป  ๓              เกิดในรูปภูมิ    ๑๕ (เว้นอสัญญสัตตภูมิ)

มโนวิญญาณธาตุ  ๑    ไม่อาศัยวัตถุรูปใดๆเลย   เกิดในอรูปภูมิ    ๔

วิญญาณธาตุ   คือ  ธรรมชาติที่ทรงสภาพรู้อารมณ์ต่างๆ ได้แก่ จิต ๘๙ หรือ ๑๒๑

                              เมื่อกล่าวโดยธาตุ ย่อมได้วิญญาณธาตุ  ๗  คือ

๑.  จักขุวิญญาณธาตุ   ๒  ดวง  เป็น  จักขุวิญญาณธาตุ

๒.  โสตวิญญาณธาตุ   ๒  ดวง  เป็น  โสตวิญญาณธาตุ        ทั้ง ๕ นี้ เรียกว่า

๓.  ฆานวิญญาณธาตุ  ๒  ดวง  เป็น  ฆานวิญญาณธาตุ       วิญญาณธาตุ ๕ หรือ

๔.  ชิวหาวิญญาณธาตุ ๒  ดวง  เป็น  ชิวหาวิญญาณธาตุ     ปัญจวิญญาณธาตุ ๕

๕.  กายวิญญาณธาตุ   ๒  ดวง  เป็น  กายวิญญาณธาตุ

สงเคราะห์จิตตามวัตถุ  มี  ๓  หมวด

๑.  จิตที่อาศัยวัตถุเกิด แน่นอน  มี  ๔๓  ดวง  คือ

                             --  โทสมูลจิต              ๒

                             --  อเหตุกจิต            ๑๗  (เว้นมโนทวาราวัชชนจิต ๑)

                             --  มหาวิบากจิต         ๘

                             --  รูปาวจรจิต           ๑๕

                             --  โสดาปัตติมรรคจิต  ๑

๒.  จิตที่อาศัยวัตถุเกิด ไม่แน่นอน  คือบางครั้งก็อาศัยรูปเกิด บางครั้งก็ไม่ต้องอาศัย

มี  ๔๒  ดวง  คือ

                             --  อกุศลจิต              ๑๐  (เว้น โทสมูลจิต ๒)

                             --  มหากุศลจิต            ๘

                             --  อรูปาวจรกุศลจิต     ๔

                        --  อรูปาวจรกิริยาจิต    ๔

                             --  โลกุตตรจิต              ๗  (เว้นโสดาปัตติมรรคจิต ๑)

                             --  มโนทวาราวัชชนจิต  ๑

๓.  จิตที่ ไม่ต้องอาศัยวัตถุเกิด       มี  ๔  ดวง  คือ

                             --  อรูปาวจรวิบากจิต  ๔

เพราะอรูปาวจรวิบากจิต ๔ นี้ เป็นจิตที่เกิดได้เฉพาะในอรูปภูมิ 

ซึ่งเป็นภูมิที่ไม่มีรูปธรรม   มีแต่นามธรรม คือมีขันธ์ ๔   รูปขันธ์ไม่มี

          อรูปภูมิ  มีชื่อเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า  จตุโวการภูมิ

จำแนกเจตสิก  ๕๒  โดยวัตถุรูป  ๖

๑. เจตสิกที่อาศัย   จักขุวัตถุ  โสตวัตถุ   ฆานวัตถุ  ชิวหาวัตถุ   กายวัตถุ

เกิดแน่นอนไม่มี

๒. เจตสิกที่อาศัย  วัตถุ ๖ ไม่แน่นอน มี ๗  ดวง คือ

สัพพจิตตสาธารณจิต  ๗ 

ที่ประกอบกับ  ทวิปัญจวิญญาณจิต ๑๐

๓. เจตสิกที่อาศัย  วัตถุ ๖ แน่นอน  มี ๖  ดวง  คือ 

โทจตุกเจตสิก  ๔ 

อัปปมัญญาเจตสิก  ๒

๔. เจตสิกที่อาศัย  หทยวัตถุ เกิด ไม่แน่นอน  มี  ๔๖  ดวง คือ

                                      อัญญสมานาเจตสิก   ๑๓

                                      อกุศลเจตสิก             ๑๐  ( เว้น โทจตุก  ๔ )

                                      โสภณเจตสิก             ๒๓  ( เว้น อัปปมัญญา  ๒ )