ประเภทบุคคล

ประเภทบุคคล มี ๑๒ บุคคล คือ ปุถุชน ๔ อริยบุคคล ๘ คือ

ปุถุชน ๔ ได้แก่

๑. ทุคติบุคคล

๒. สุคติอเหตุกบุคคล บุคคลทั้ง ๔ นี้ ไม่มีสิทธิ์ได้

๓. ทวิเหตุกบุคคล กิริยาชวนะ และอัปปนาชวนะ

๔. ติเหตุกบุคคล

อริยบุคคล ๘ ได้แก่

๑. โสดาปัตติมรรคบุคคล

๒. สกทาคามิมรรคบุคคล มรรคบุคคล ๔

๓. อนาคามิมรรคบุคคล

๔. อรหัตมรรคบุคคล

๕. โสดาปัตติผลบุคคล

๖. สกทาคามิผลบุคคล ผลบุคคล ๔

๗. อนาคามิผลบุคคล

๘. อรหัตผลบุคคล

๑. ทุคติบุคคล ได้แก่บุคคลผู้ปฏิสนธิด้วย “อุเบกขาสันตีรณอกุศลวิบาก”

ในอบายภูมิ ๔ มี นรก, เปรต, อสุรกาย. เดรัจฉาน

มีจิต ๓๗ ดวง จิตที่เกิดไม่ได้ ๕๒ ดวง คือ

จิตที่เกิดได้ ๓๗ ดวง จิตที่เกิดไม่ได้ ๕๒ ดวง

อกุศลจิต ๑๒ ดวง หสิตุปาทจิต ๑ ดวง

อเหตุกจิต ๑๗ ดวง มหาวิบากจิต ๘ ดวง

มหากุศลจิต ๘ ดวง มหากิริยาจิต ๘ ดวง

มหัคคตจิต ๒๗ ดวง

โลกุตตรจิต ๘ ดวง

๒. สุคติอเหตุกบุคคล ได้แก่บุคคลผู้ปฏิสนธิด้วย “อุเบกขาสันตีรณกุศลวิบาก”

ในมนุษย์ภูมิ และจาตุมหาราชิกา รวม ๒ ภูมิ ที่มีความ

บกพร่องทางร่างกายแต่กำเนิด

มีจิต ๔๑ ดวง จิตที่เกิดไม่ได้ ๔๘ ดวง คือ

จิตที่เกิดได้ ๔๑ ดวง จิตที่เกิดไม่ได้ ๔๘ ดวง

อกุศลจิต ๑๒ ดวง หสิตุปาทจิต ๑ ดวง

อเหตุกจิต ๑๗ ดวง มหาวิบากญาณสัมปยุต ๔ ดวง

มหากุศลจิต ๘ ดวง มหากิริยาจิต ๘ ดวง

มหาวิบากญาณวิปปยุต ๔ ดวง มหัคคตจิต ๒๗ ดวง

โลกุตตรจิต ๘ ดวง

๓. ทวิเหตุกบุคคล ได้แก่บุคคลผู้ปฏิสนธิด้วย “มหาวิบากญาณวิปปยุต”

ในกามสุคติภูมิ ๗ คือ เกิดในมนุษย์ และเทวดา ๖

แต่เป็นผู้ที่มีปัญญาน้อย ไม่สามารถเจริญฌาน,

มรรคผล ให้สำเร็จในชาตินั้นได้

มีจิต ๔๑ ดวง จิตที่เกิดไม่ได้ ๔๘ ดวง

เหมือน สุคติอเหตุกบุคคล

๔. ติเหตุกบุคคล ที่เป็นปุถุชน ได้แก่ผู้ที่ปฏิสนธิด้วย “วิบากจิต ๑๓ ดวง”

คือ ปฏิสนธิด้วยมหาวิบากญาณสัมปยุตจิต ๔ ดวง

ในกามสุคติภูมิ ๗ เป็นมนุษย์ หรือเทวดาที่สามารถเจริญฌาน, มรรคผล ให้สำเร็จได้ แม้ในภพชาติที่เป็นอยู่

ปฏิสนธิด้วยมหัคคตวิบาก ๙ ดวง ในรูปพรหม ๑๕ ภูมิ

และอรูปพรหม ๔ ภูมิ

รวมมหาวิบากจิต ๑๓ ดวง ให้ปฏิสนธิได้ ใน ๒๖ ภูมิ

ล้วนมีปัญญาที่จะสามารถเจริญ มรรค ผล นิพพาน

ให้สำเร็จได้ในภพนั้น

มีจิต ๕๔ ดวง จิตที่เกิดไม่ได้ ๓๕ ดวง

จิตที่เกิดได้ ๕๔ ดวง จิตที่เกิดไม่ได้ ๓๕ ดวง

อกุศลจิต ๑๒ ดวง หสิตุปาทจิต ๑ ดวง

อเหตุกจิต ๑๗ ดวง มหากิริยาจิต ๘ ดวง

มหากุศลจิต ๘ ดวง มหัคคตกิริยาจิต ๙ ดวง

มหาวิบากจิต ๘ ดวง มหัคคตวิบากจิต ๙ ดวง

มหัคคตกุศลจิต ๙ ดวง โลกุตตรจิต ๘ ดวง

๕. โสดาปัตติมรรคบุคคล ที่ไม่ได้ฌาน ได้แก่บุคคลผู้เป็นติเหตุกปฏิสนธิด้วยวิบากจิต ๙ ดวง คือ มหาวิบากญาณสัมปยุตตจิต ๔ ดวง และรูปาวจรวิบาก ๕ ใน ๑๗ ภูมิ คือ

มหาวิบากญาณสัมปยุตตจิต ๔ ดวง ให้บังเกิดใน

กามสุคติ ๗ ภูมิ

รูปาวจรวิบากจิต ๕ ดวง บังเกิดในรูปภูมิ ๑๐

(เว้นอสัญญสัตตภูมิ ๑ และสุทธาวาสภูมิ ๕)

รวมบุคคลใน ๑๗ ภูมินี้ เมื่อเจริญวิปัสสนากรรมฐานแล้ว ย่อมสำเร็จเป็นโสดาปัตติมรรคบุคคลได้

ได้แก่จิต ๔๑ ดวง จิตที่เกิดไม่ได้ ๔๘ ดวง

จิตที่เกิดได้ ๔๑ ดวง จิตที่เกิดไม่ได้ ๔๘ ดวง

อกุศลจิต ๗ ดวง โลภทิฏฐิสัมปยุตตจิต ๔ ดวง

อเหตุกจิต ๑๗ ดวง วิจิกิจฉาสัมปยุตตจิต ๑ ดวง

มหากุศลจิต ๘ ดวง หสิตุปาทจิต ๑ ดวง

มหาวิบากจิต ๘ ดวง มหากิริยาจิต ๘ ดวง

โสดาปัตติผล ๑ ดวง มหัคคตกุศลจิต ๙ ดวง

มหัคคตวิบากจิต ๙ ดวง

มหัคคตกิริยาจิต ๙ ดวง

โลกุตตรจิต ๗ ดวง

๖. โสดาปัตติผลบุคคล ที่ได้ฌาน ได้แก่จิต ๕๐ ดวง ได้ติเหตุกปฏิสนธิ

๑๓ ดวง ใน ๒๑ ภูมิ คือ กามสุคติภูมิ ๗

รูปภูมิ ๑๐ (เว้นอสัญญสัตตภูมิ ๑ และสุทธาวาสภูมิ ๕)

อรูปภูมิ ๔

ได้แก่จิต ๕๐ ดวง จิตที่เกิดไม่ได้ ๓๙ ดวง

จิตที่เกิดได้ ๕๐ ดวง จิตที่เกิดไม่ได้ ๓๙ ดวง

อกุศลจิต ๗ ดวง โลภทิฏฐิสัมปยุตตจิต ๔ ดวง

อเหตุกจิต ๑๗ ดวง วิจิกิจฉาสัมปยุตตจิต ๑ ดวง

มหากุศลจิต ๘ ดวง หสิตุปาทจิต ๑ ดวง

มหาวิบากจิต ๘ ดวง มหากิริยาจิต ๘ ดวง

มหัคคตกุศลจิต ๙ ดวง มหัคคตวิบากจิต ๙ ดวง

โสดาปัตติผล ๑ ดวง มหัคคตกิริยาจิต ๙ ดวง

โลกุตตรจิต ๗ ดวง

๗. สกทาคามีบุคคล มีจิต ๕๐ ดวง เหมือนกัน ได้แก่ผู้ที่ปฏิสนธิเป็น

ติเหตุกปฏิสนธิด้วยวิบากจิต ๑๓ ดวง คือ มหาวิบากญาณสัมปยุต ๔ ดวง ในกามสุคติภูมิ ๗, มหัคคตวิบากจิต ๙ ดวง ในรูปภูมิ ๑๐ (เว้น อสัญญสัตตภูมิ, สุทธาวาส) และ อรูปภูมิ ๔ รวมเกิดได้ใน ๒๑ ภูมิ

ได้แก่จิต ๕๐ ดวง จิตที่เกิดไม่ได้ ๓๙ ดวง

จิตที่เกิดได้ ๕๐ ดวง จิตที่เกิดไม่ได้ ๓๙ ดวง

โลภทิฏฐิวิปปยุตตจิต ๔ ดวง โลภทิฏฐิสัมปยุตตจิต ๔ ดวง

โทสมูลจิต ๒ ดวง วิจิกิจฉาสัมปยุตตจิต ๑ ดวง

อุทธัจจสัมปยุตตจิต ๑ ดวง หสิตุปาทจิต ๑ ดวง

อเหตุกจิต ๑๗ ดวง มหากิริยาจิต ๘ ดวง

มหากุศลจิต ๘ ดวง มหัคคตวิบากจิต ๙ ดวง

มหาวิบากจิต ๘ ดวง มหัคคตกิริยาจิต ๙ ดวง

มหัคคตกุศลจิต ๙ ดวง โลกุตตรจิต ๗ ดวง

สกทาคามิมรรค ๑ ดวง

๘. สกทาคามีผลบุคคล มีจิต ๕๐ ดวง เหมือนกัน ได้ติเหตุกปฏิสนธิ ๑๓ ดวง

ใน ๒๑ ภูมิ เท่ากับ สกทาคามีมรรค

จิตที่เกิดได้ ๕๐ ดวง ก็เปลี่ยนมรรคเป็นผลเท่านั้น

๙. กามอนาคามีบุคคล ที่ไม่ได้ฌาน มีจิต ๓๙ ดวง ได้แก่บุคคลผู้เป็น

ติเหตุกปฏิสนธิ ด้วยวิบากจิต ๑๓ ดวง ใน ๒๑ ภูมิ

เท่ากับสกทาคามีผลบุคคล

จิตที่เกิดได้ ๓๙ ดวง จิตที่เกิดไม่ได้ ๕๐ ดวง

อกุศลจิต ๕ ดวง โลภทิฏฐิสัมปยุตตจิต ๔ ดวง

อเหตุกจิต ๑๗ ดวง โทสมูลจิต ๒ ดวง

มหากุศลจิต ๘ ดวง วิจิกิจฉาสัมปยุตตจิต ๑ ดวง

มหาวิบากจิต ๘ ดวง หสิตุปาทจิต ๑ ดวง

อนาคามีผล ๑ ดวง มหากิริยาจิต ๘ ดวง

มหัคคตกุศลจิต ๙ ดวง

มหัคคตวิบากจิต ๙ ดวง

มหัคคตกิริยาจิต ๙ ดวง

โลกุตตรจิต ๗ ดวง

๑๐. กามอนาคามีผลบุคคล ที่ได้ฌาน มีจิต ๔๘ ดวง ได้ปฏิสนธิ ๑๓ ดวง

เท่ากับอนาคามีมรรคบุคคล มีได้ใน ๒๖ ภูมิ

คือสุคติภูมิ ๗ รูปภูมิ ๑๕ (เว้นอสัญญสัตตภูมิ )

อรูปภูมิ ๔

จิตที่เกิดได้ ๔๘ ดวง จิตที่เกิดไม่ได้ ๔๑ ดวง

โลภทิฏฐิวิปปยุตตจิต ๔ ดวง โลภทิฏฐิสัมปยุตตจิต ๔ ดวง

อุทธัจจสัมปยุตตจิต ๑ ดวง โทสมูลจิต ๒ ดวง
อเหตุกจิต ๑๗ ดวง วิจิกิจฉาสัมปยุตตจิต ๑ ดวง

มหากุศลจิต ๘ ดวง หสิตุปาทจิต ๑ ดวง

มหาวิบากจิต ๘ ดวง มหากิริยาจิต ๘ ดวง

มหัคคตกุศลจิต ๙ ดวง มหัคคตวิบากจิต ๙ ดวง

อนาคามิผล ๑ ดวง โลกุตตรจิต ๗ ดวง

๑๑. อรหัตตมรรคบุคคล มีจิต ๓๕ ดวง ได้แก่บุคคลผู้เป็นติเหตุกปฏิสนธิ

ด้วยวิบากจิต ๑๓ ดวง

คือมหาวิบากญาณสัมปยุตตจิต ๔

มหัคคตวิบากจิต ๙ ใน ๒๖ ภูมิ

ได้แก่ กามสุคติภูมิ ๗ , รูปภูมิ ๑๕

(เว้นอสัญญสัตตภูมิ ๑) และ อรูปภูมิ ๔

รวม ๒๖ ภูมินี้ อรหัตตมรรคบุคคล ย่อมมีได้

จิตที่เกิดได้ ๓๕ ดวง จิตที่เกิดไม่ได้ ๕๔ ดวง

อเหตุกจิต ๑๘ ดวง อกุศลจิต ๑๒ ดวง

มหาวิบากจิต ๘ ดวง มหากุศลจิต ๘ ดวง

มหากิริยาจิต ๘ ดวง มหัคคตกุศลจิต ๙ ดวง

อรหัตตผล ๑ ดวง มหัคคตวิบากจิต ๙ ดวง

มหัคคตกิริยาจิต ๙ ดวง

โลกุตตรจิต ๗ ดวง

๑๒. อรหัตตผลบุคคล มีจิต ๔๔ ดวง ได้แก่พระอรหันต์ผู้สิ้นอาสวะกิเลสทั้งปวง

ย่อมมีได้ใน ๒๖ ภูมิ เท่ากับอนาคามีผล

และ อรหัตตมรรคบุคคล

จิตที่เกิดได้ ๔๔ ดวง จิตที่เกิดไม่ได้ ๔๕ ดวง

อเหตุกจิต ๑๘ ดวง อกุศลจิต ๑๒ ดวง

มหาวิบากจิต ๘ ดวง มหากุศลจิต ๘ ดวง

มหากิริยาจิต ๘ ดวง มหัคคตกุศลจิต ๙ ดวง

มหัคคตกิริยาจิต ๙ ดวง มหัคคตวิบากจิต ๙ ดวง

อรหัตตผล ๑ ดวง โลกุตตรจิต ๗ ดวง