ปริจเฉทที่ ๔ วิถีสังคหวิภาค

หน้าที่ : 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50
51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75
76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 ค้นหาหัวข้อธรรม

ปัญจทวารวิถี

          ปัญจทวารวิถี อยู่ในประเภท กามวิถีอย่างเดียว เพราะอัปปนาวิถีไม่เกิดทาง ปัญจทวาร ปัญจทวารวิถี คือ วิถีจิตที่ปรากฏอารมณ์ทางปัญจทวารเท่านั้น

                   กล่าวโดยวิถีจิต                    แล้วมี               ๗

                   กล่าวโดยจิตตุปปาทะ                    แล้วมี                    ๑๔

                   กล่าวโดยพิสดาร                    แล้วมี                    ๕๔

อธิบาย

          ปัญจทวารวิถี กล่าวโดยวิถีจิต คือ จิตที่นับเป็นวิถีแล้ว มี ๗ ได้แก่ ปัญจทวาราวัชชนจิต ๑,   ทวิปัญจวิญญาณจิตดวงใดดวงหนึ่งแล้วแต่อารมณ์ที่มา ปรากฏ ๑, สัมปฏิจฉันนจิต ๑, สันตีรณจิต ๑, โวฏฐัพพนจิต ๑, ชวนจิต ๑, และ ตทาลัมพนจิต ๑

          เมื่อกล่าวโดยจิตตุปปาทะ คือ ตามจำนวนจิตที่เกิดขึ้นแล้วมี ๑๔ ได้แก่ ปัญจ ทวาราวัชชนจิตเกิดขึ้น ๑ ดวง ทวิปัญจวิญญาณจิตเกิดขึ้น ๑ ดวง สัมปฏิจฉันนจิต เกิดขึ้น ๑ ดวง สันตีรณจิตเกิดขึ้น ๑ ดวง โวฏฐัพพนจิตเกิดขึ้น ๑ ดวง ชวนจิตเกิด ขึ้น ๗ ดวง (คือ ๗ ขณะ) และตทาลัมพนจิตเกิดขึ้น ๒ ดวง (คือ ๒ ขณะ) ดังนี้ จึงรวมเป็น ๑๔

          การนับจำนวนวิถีจิตก็ดี การนับจำนวนจิตตุปปาทะก็ดี ได้แสดงเป็นภาพเพื่อ ให้เห็นได้ง่าย ที่หน้า ๕-๖ ขอให้พลิกไปดูประกอบด้วย

          ถ้ากล่าวโดยพิสดารแล้วมี ๕๔ นั้น หมายความว่า บรรดาจิตที่อาจจะเกิดขึ้น ในปัญจทวารวิถีได้มีทั้งหมดรวม ๕๔ ดวง หรือจะกล่าวอีกนัยหนึ่งว่า ปัญจทวารวิถี มีจิตที่จะเกิดได้ถึง ๕๔ ดวง ซึ่งจิตทั้ง ๕๔ ดวงนี้ ล้วนแต่เป็น กามจิต ทั้งนั้น คือ

วิถีจิตที่เรียกว่า                    ปัญจทวาราวัชชนจิต                    มีจิตที่เกิดได้คือ                    ปัญจทวาราวัชชนจิต ๑ ดวง

          _”          ปัญจวิญญาณจิต          _”          ทวิปัญจวิญญาณจิต ๑๐ ดวง

          _”          สัมปฏิจฉันนจิต   _”           สัมปฏิจฉันนจิต   ๒ ดวง  

          _”          สันตีรณจิต       _”          สันตีรณจิต       ๓ ดวง

          _”          โวฏฐัพพนจิต       _”          มโนทวาราวัชชนจิต  ๑ ดวง

          _”          ชวนจิต          _”          กามชวนจิต       ๒๙ ดวง

          _”          ตทาลัมพนจิต       _”          ตทาลัมพนจิต       ๑๑ ดวง

          รวมตัวเลขได้ ๕๗ แต่ต้องหัก สันตีรณจิต ๓ ซึ่งรวมอยู่ในตทาลัมพนจิต ๑๑ อีกด้วยนั้นออกเสีย เพราะซ้ำกัน จึงคงเหลือ ๕๔ ดวง ทั้ง ๕๔ ดวงนี้ เป็นกามจิต ทั้งสิ้น แสดงเป็นภาพได้ดังนี้

ตี  น  ท  ป  วิ  สํ  สัน  วุ  ช  ช  ช  ช  ช  ช  ช  ต  ต

                  ๑                   ๑๐                ๒  ๓              ๑                   กามชวนะ ๒๙       ๑๑                   รวมกามจิต ๕๔

          อนึ่ง ที่แสดงว่า ปัญจทวารวิถี กล่าวโดยวิถีจิตมี ๗ กล่าวโดยจิตตุปปาทะมี ๑๔ กล่าวโดยพิสดารมี ๕๔ นั้น เป็นการแสดงส่วนรวมถึงจำนวนอย่างมากที่จะ พึงมีพึงเป็นไปได้

จัดทำโดย มูลนิธิอภิธรรมมูลนิธิ