ปริจเฉทที่ ๓ ปกิณณกสังคหวิภาค
หน้าที่
: 1 2
3 4 5 6 7
8 9 10 11 12
13 14 15 16 17
18 19 20 21 22
23 24 25
26 27 28 29 30 31 32
33 34 35 36 37 38 39
40 41 42 43 44 45 46
47 48 49 50
51 52 53 54 55 56 57
58 59 60 61 62 63 64
65 66 67 68 69 70 71
72 73 74 75
76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88
ค้นหาหัวข้อธรรม
อารมณ์
๖ จำแนกเป็น ๔ นัย
อารมณ์ทั้ง
๖ คือ รูปารมณ์ สัททารมณ์
คันธารมณ์ รสารมณ์ โผฏฐัพพารมณ์
และ ธัมมารมณ์ นี้ จำแนกได้เป็น ๔
นัย คือ
๑.
กามอารมณ์
๓.
บัญญัติอารมณ์
๒.
มหัคคตอารมณ์
๔.
โลกุตตรอารมณ์
นัยที่
๑ กามอารมณ์
บ้างก็เรียก กามารมณ์ องค์ธรรม
ได้แก่ กามจิต ๕๔, เจตสิก
๕๒, รูป
๒๘ หมายความว่า
เมื่อจิตยึดหน่วงเอากามจิต ๕๔
ดวงนั้น
ดวงใดดวงหนึ่งเป็นอารมณ์ก็ดี
หรือยึดหน่วงเอารูป ๒๘
นั้นรูปใดรูปหนึ่งเป็น
อารมณ์ก็ดี ก็ได้ชื่อว่า
จิตนั้นยึดหน่วงกามอารมณ์
หรือมีอารมณ์เป็น กามธรรม
นัยที่
๒ มหัคคตอารมณ์
องค์ธรรมได้แก่ มหัคคตจิต ๒๗
เจตสิก ๓๕ หมายความว่า
เมื่อจิตยึดหน่วงเอามหัคคตจิต
๒๗ นั้นดวงใดดวงหนึ่งเป็นอารมณ์
ก็ได้ชื่อว่าจิตนั้นยึดหน่วงมหัคคตอารมณ์
หรือมีอารมณ์เป็นมหัคคตธรรม
กามอารมณ์
มหัคคตอารมณ์
เป็น โลกียอารมณ์
เพราะองค์ธรรมของ อารมณ์ทั้ง ๒
นี้ เป็นโลกียธรรมทั้งนั้น
เมื่อจิตยึดหน่วงเอาโลกียธรรมเป็นอารมณ์
ก็ได้ชื่อ ว่าจิตนั้นมีอารมณ์เป็นโลกีย
นัยที่
๓ บัญญัติอารมณ์
องค์ธรรมได้แก่ บัญญัติธรรม ๒
ประการ คือ อัตถบัญญัติ และ
สัททบัญญัติ
อัตถบัญญัติ
ได้แก่
การสมมติขึ้นเพื่อให้รู้เนื้อความ
หรือความหมายแห่ง รูปร่าง สัณฐาน
หรือลักษณะอาการของชื่อนั้น ๆ
เช่น ภูเขา ต้นไม้ บ้านเรือน เดิน
วิ่ง เป็นต้น
สัททบัญญัติ
ได้แก่
รู้จักเสียงที่เรียกชื่อนั้น ๆ
คือ รู้ด้วยเสียงที่หมายถึง
อัตถบัญญัตินั้น ๆ เช่น
ในขณะที่ไม่ได้เห็นภูเขา
ไม่ได้เห็นต้นไม้
แต่เมื่ออกเสียง พูดว่าภูเขา
พูดว่าต้นไม้
ก็รู้และเข้าใจได้ว่า ภูเขา
ต้นไม้ มีรูปร่างสัณฐานเป็น
อย่างนั้น ๆ หรือไม่ได้เห็นขณะที่เดิน
ขณะที่วิ่ง
แต่เมื่ออกเสียงพูดว่า เดิน วิ่ง
ก็รู้และเข้าใจได้ว่า เดิน วิ่ง
มีอาการอย่างนั้น ๆ
เช่นนี้เป็นต้น
เมื่อจิตยึดหน่วงเอาบัญญัติอย่างใดอย่างหนึ่งเป็นอารมณ์
ก็ได้ชื่อว่าจิตนั้นยึด
หน่วงบัญญัติเป็นอารมณ์
หรือมีอารมณ์เป็นบัญญัติธรรม
นัยที่
๔ โลกุตตรอารมณ์
องค์ธรรมได้แก่ มัคคจิต ๔ ผลจิต ๔
และ เจตสิก ๓๖ และ นิพพาน
เมื่อจิตยึดหน่วงเอามัคคจิตดวงใดดวงหนึ่งเป็นอารมณ์ก็ดี
ยึด
หน่วงเอาผลจิตดวงใดดวงหนึ่งเป็นอารมณ์ก็ดี
ยึดหน่วงพระนิพพานเป็นอารมณ์ก็ดี
ก็ได้ชื่อว่า
จิตนั้นยึดหน่วงโลกุตตรอารมณ์
หรือมีอารมณ์เป็น โลกุตตรธรรม
จัดทำโดย มูลนิธิอภิธรรมมูลนิธิ
