ปริจเฉทที่ ๓ ปกิณณกสังคหวิภาค
หน้าที่
: 1 2
3 4 5 6 7
8 9 10 11 12
13 14 15 16 17
18 19 20 21 22
23 24 25
26 27 28 29 30 31 32
33 34 35 36 37 38 39
40 41 42 43 44 45 46
47 48 49 50
51 52 53 54 55 56 57
58 59 60 61 62 63 64
65 66 67 68 69 70 71
72 73 74 75
76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88
ค้นหาหัวข้อธรรม
๒.
มหัคคตอารมณ์
ในข้อ
๒ ก.
วิญญาณัญจายตนจิต ๓ ดวง มี
อากาสานัญจายตน กุสล ๑ กิริยา ๑
เป็นอารมณ์ นั้น คือ
(๑)
เบื้องต้นต้องเข้าใจเสียก่อนว่า
ผู้ที่ได้อากาสานัญจายตนฌานแล้ว
เจริญ สมถภาวนาต่อ
เพื่อให้ได้มาซึ่งวิญญาณัญจายตนฌานก็ดี
หรือผู้ที่ได้วิญญาณัญจาย
ตนฌานแล้ว
จะเข้าวิญญาณัญจายตนฌานอีกครั้งใดเมื่อใดก็ดี
จะต้องมีอากาสานัญ จายตนกุสลจิต
หรือกิริยาจิตที่เคยเกิดแล้วแก่ตนนั้น
เป็นอารมณ์เสมอไปอย่าง แน่นอน
(จะใช้อารมณ์อย่างอื่นใด
หาได้ไม่)
วิญญาณัญจายตนฌานจึงจะเกิดขึ้นได้
(๒)
ติเหตุกปุถุชนก็ดี
ผลเสกขบุคคลก็ดี
ผู้เป็นวิญญาณัญจายตนฌานลาภี บุคคลเข้าฌาน
เพื่อให้วิญญาณัญจายตนกุสลเกิด
ก็มีอากาสานัญจายตนกุสล ที่เคย
เกิดแล้วแก่ตนในภพนี้เป็นอารมณ์
(๓)
เมื่อบุคคลใน (๒) ตายไป
ก็ไปบังเกิดเป็นวิญญาณัญจายตนพรหม
ปฏิสนธิด้วยวิญญาณัญจายตนวิบากจิต
สถิตในวิญญาณัญจายตนภูมิ
วิญญาณัญ
จายตนวิบากจิตที่ทำหน้าที่ปฏิสนธิกิจนี้
ก็มีอากาสานัญจายตนกุสลที่เคยเกิดแล้วแก่
ตนในภพก่อนนั้นเป็นอารมณ์
ตลอดจนวิญญาณัญจายตนวิบาก
ที่ทำหน้าที่ภวังคกิจ
และจะทำหน้าที่จุติกิจ
ต่อไปนั้น
ก็มีอากาสานัญจายตนกุสล
ที่เคยเกิดแล้วแก่ตนในภพก่อนเป็นอารมณ์
เช่นเดียวกัน
(๔)
เมื่อบุคคลใน (๒) ยังไม่ตาย
เจริญวิปัสสนาภาวนาต่อไปจนบรรลุ
อรหัตตมัคค อรหัตตผล
เป็นอเสกขบุคคล
คือเป็นพระอรหันต์แล้ว
เข้าวิญญาณัญ จายตนฌาน
วิญญาณัญจายตนฌานที่เกิดขึ้นใหม่นี้เป็นวิญญาณัญจายตนกิริยา
(ไม่
ใช่กุสลเพราะขณะนี้เป็นพระอรหันต์แล้ว)
วิญญาณัญจายตนกิริยานี่แหละมีอากาสา
นัญจายตนกุสลที่เคยเกิดแล้วแก่ตนในภพนี้เป็นอารมณ์
(๕)
พระอรหันต์ผู้เป็นฌานลาภีบุคคล
เข้าอากาสานัญจายตนฌาน เมื่อ
อากาสานัญจายตนฌานเกิด
ก็เป็นกิริยาจิต
แล้วเข้าวิญญาณัญจายตนฌานต่อไป
ฉะนั้น
วิญญาณัญจายตนกิริยาจิตที่เกิดขึ้นนี้โดยมีอากาสานัญจายตนกิริยาจิต
ที่เคย
เกิดมาแล้วแก่ตนในภพนี้เป็นอารมณ์
ความในข้อ
๒ ก. นี้ สรุปได้ว่า วิญญาณัญจายตน
กุสลจิต ๑ วิบากจิต ๑ กิริยาจิต ๑
รวม ๓ ดวง มีอากาสานัญจายตนกุสล ๑
กิริยา ๑ ที่เคยเกิดมาแล้ว
แก่ตนในภพนี้
หรือภพก่อนเป็นอารมณ์
ในข้อ
๒ ข.
ที่ว่า เนวสัญญานาสัญญายตนจิต ๓
ดวง มี อากิญจัญญายตน กุสล ๑
กิริยา ๑ เป็นอารมณ์นั้น คือ
เนวสัญญานาสัญญายตน
กุสลจิต ๑ วิบากจิต ๑ กิริยาจิต ๑
รวม ๓ ดวง มีอากิญจัญญายตน กุสล ๑
กิริยา ๑ ที่เคยเกิดแล้วแก่ตน
ในภพนี้ หรือภพก่อน เป็นอารมณ์
(๑)
ผู้ที่ได้อากิญจัญญายตนฌานแล้ว
เจริญสมถภาวนต่อเพื่อให้ได้มาซึ่ง
เนว สัญญานาสัญญายตนฌานก็ดี
หรือผู้ที่ได้เนวสัญญานาสัญญายตนฌานแล้ว
จะเข้า
เนวสัญญานาสัญญายตนฌานอีกครั้งใดเมื่อใดก็ดี
จะต้องมีอากิญจัญญายตนกุสลจิต
หรือกิริยาจิตที่เคยเกิดแล้วแก่ตนนั้นเป็นอารมณ์
(๒)
ติเหตุกปุถุชนก็ดี
ผลเสกขบุคคลก็ดี
ผู้เป็นเนวสัญญานาสัญญายตนฌาน
ลาภีบุคคลเข้าฌาน
เพื่อให้เนวสัญญานาสัญญายตนกุสลเกิด
ก็มีอากิญจัญญายตน กุสล
ที่เคยเกิดแล้วแก่ตนในภพนี้เป็นอารมณ์
(๓)
เมื่อบุคคลใน (๒) ตายไป
ก็ไปบังเกิดเป็นเนวสัญญานาสัญญายตนพรหม
ปฏิสนธิด้วยเนวสัญญานาสัญญายตนวิบากจิต
สถิตในเนวสัญญานาสัญญายตนภูมิ
เนวสัญญานาสัญญายตนวิบากจิตที่ทำหน้าที่ปฏิสนธิกิจนี้
ก็มีอากิญจัญญายตนกุสล
ที่เคยเกิดแล้วแก่ตนในภพก่อนนั้นเป็นอารมณ์
ตลอดจนเนวสัญญานาสัญญายตนวิบาก
ที่ทำหน้าที่ภวังคกิจ
และจะทำหน้าที่
จุติกิจต่อไปนั้น
ก็มีอากิญจัญญายตนกุสลที่เคยเกิดแล้วแก่ตนในภพก่อนเป็นอารมณ์
เช่นเดียวกัน
(๔)
เมื่อบุคคลใน (๒) ยังไม่ตาย
เจริญวิปัสสนาภาวนาต่อไปจนบรรลุ
อรหัตตมัคค อรหัตตผล
เป็นอเสกขบุคคล
คือเป็นพระอรหันต์แล้ว
เข้าเนวสัญญา นาสัญญายตนฌาน
เนวสัญญานาสัญญายตนฌานที่เกิดขึ้นใหม่นี้เป็นเนวสัญญานา
สัญญายตนกิริยา (ไม่ใช่กุสล
เพราะขณะนี้เป็นพระอรหันต์แล้ว)
เนวสัญญา
นาสัญญายตนกิริยานี่แหละ
มีอากิญจัญญายตนกุสลที่เคยเกิดแล้วแก่ตนในภพนี้เป็น
อารมณ์
(๕)
พระอรหันต์ผู้เป็นฌานลาภีบุคคล
เข้าอากิญจัญญายตนฌาน
เมื่ออากิญ จัญญายตนฌานเกิด
ก็เป็นกิริยาจิต
แล้วเข้าเนวสัญญานาสัญญายตนฌานต่อไป
ฉะนั้นเนวสัญญานาสัญญายตนกิริยาจิตที่เกิดขึ้นนี้โดยมีอากิญจัญญายตนกิริยาจิต
ที่
เคยเกิดมาแล้วแก่ตนในภพนี้เป็นอารมณ์
ความในข้อ
๒ ข. นี้ สรุปได้ว่า
เนวสัญญานาสัญญายตน กุสลจิต ๑
วิบากจิต ๑ กิริยาจิต ๑ รวม ๓ ดวง
มีอากิญจัญญายตนกุสล ๑ กิริยา ๑
ที่เคยเกิดมาแล้วแก่
ตนในภพนี้หรือภพก่อนเป็นอารมณ์
ในข้อ
๒ นี้ รวมจิตได้ ๖ ดวง มีมหัคคตจิต
(๔ ดวง) เป็นอารมณ์ จึงได้ชื่อ
ว่าจิต ๖ ดวงยึดหน่วง
มหัคคตอารมณ์
จัดทำโดย มูลนิธิอภิธรรมมูลนิธิ
