เจตสิก กับ อารมณ์

       ปรมัตถธรรม ๔ ประการ คือ จิต เจตสิก รูป นิพพาน นั้น จิตและเจตสิก เป็นธรรมที่รับรู้อารมณ์ได้ แต่รูป และ นิพพานไม่สามารถที่จะรู้อารมณ์ได้เลย

       จิตรับอารมณ์อย่างใด รู้อารมณ์อะไร เจตสิกที่ประกอบกับจิตนั้นก็รับอารมณ์ รู้อารมณ์อย่างเดียวกันนั้นเอง สมกับที่ว่า เอกาลัมพนะ แต่เมื่อกล่าวเป็นส่วนรวม แล้ว เจตสิกรับอารมณ์ได้ดังนี้

       เจตสิกที่รับ      ปัญจารมณ์    ได้นั้นมี        ๕๐ (เว้นอัปปมัญญา)

       เจตสิกที่รับ      ธัมมารมณ์     ได้นั้นมี        ๕๒ (ครบจำนวนเจตสิก)

       อกุสลเจตสิก    ๑๔    รับอารมณ์ ๖  ที่เป็น  โลกีย และบัญญัติ

       อิสสาเจตสิก     ๑    รับอารมณ์ ๖  ที่เป็น    พหิทธะ

       โลกีย วิรตี       ๓    รับอารมณ์ ๖  ที่เป็น    กามธรรม

       โลกุตตร วิรตี    ๓    รับอารมณ์ ธัมมารมณ์  ที่เป็น นิพพาน แต่อย่างเดียว

       อัปปมัญญา      ๒    รับอารมณ์ ธัมมารมณ์ ที่เป็น สัตวบัญญัติ และเป็น พหิทธอารมณ์ด้วย

       ส่วนเจตสิกที่เหลืออีก ๓๓ ดวง คือ

       อัญญสมานาเจตสิก     ๑๓     

       โสภณสาธารณเจตสิก ๑๙            รับอารมณ์ ๖ ได้ทั้งที่เป็นโลกียโลกุตตร

       ปัญญาเจตสิก         ๑       อดีต อนาคต ปัจจุบัน กาลวิมุตตะ อัชฌัตตะ                                           และ พหิทธะ

จัดทำโดย มูลนิธิอภิธรรมมูลนิธิ