ปริจเฉทที่ ๖ รูปสังคหวิภาค

หน้าที่ : 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50
51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75
76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 ค้นหาหัวข้อธรรม

อุตุสมุฏฐาน

       คำว่า “อุตุสมุฏฐาน” หมายถึง อุตุ เป็นสมุฏฐานให้เกิดรูปได้ และอุตุ ในที่นี้ หมายถึง เตโชธาตุ ๒ อย่าง คือ

       ๑. สีตเตโช ได้แก่ ความเย็น ทั้งภายในและภายนอก

       ๒. อุณหเตโช ได้แก่ ความร้อน ทั้งภายในและภายนอก

       เตโชธาตุทั้ง ๒ นี้รวมเรียกว่า “อุตุ” และอุตุที่ทำให้รูปเกิดนี้มี ๒ อย่าง คือ

(๑) อุตุภายใน เรียกว่า อัชฌัตตอุตุ ได้แก่ อุตุที่เกิดขึ้นภายในร่างกายสัตว์ที่มีชีวิต

(๒) อุตุภายนอก เรียกว่า พหิทธอุตุ ได้แก่ อุตุที่เกิดภายนอกกายสัตว์ที่มีชีวิต

       อุตุชรูป แปลว่ารูปที่เกิดจากอุตุ และอุตุชรูปนี้เกิดได้ทั้งภายในและภายนอก สำหรับภายในสัตว์ เกิดขึ้นได้ทุก ๆ ขณะของจิต นับตั้งแต่ฐีติขณะของปฏิสนธิ เป็นต้นมา จิตเกิดขึ้น ๑ ขณะ จะมีอนุขณะ ๓ คือ อุปาทขณะ ฐีติขณะ ภังคขณะ

       อุตุชรูป ๑๓ อุตุชรูป คือรูปที่เกิดจากอุตุ และรูปที่เกิดจากอุตุมี ๑๓ คือ

อวินิพโภครูป ๘(มหาภูตรูป ๔, วัณณรูป ๑, คันธรูป ๑, รสรูป ๑, โอชา ๑)

ปริจเฉทรูป     ๑

วิการรูป        ๓ (ลหุตารูป  มุทุตารูป กัมมัญญตารูป)

สัททรูป        ๑

       ในจำนวนรูปที่เกิดจากอุตุทั้ง ๑๓ รูปนี้ ไม่มีรูปใดรูปหนึ่งเกิดจากอุตุโดย แน่นอน คือรูปที่เกิดจากอุตุโดยแน่นอนไม่มี

       ประเภทของอุตุชรูป

              ๑. กัมมปัจจยอุตุชรูป คือ รูปที่เกิดจากอุตุที่มีกรรมเป็นสมุฏฐาน

              ๒. จิตตปัจจยอุตุชรูป คือ รูปที่เกิดจากอุตุ ที่มีจิตเป็นสมุฏฐาน

              ๓. อุตุปัจจยอุตุชรูป คือ รูปที่เกิดจากอุตุ ที่มีอุตุเป็นสมุฏฐาน

              ๔. อาหารปัจจยอุตุชรูป คือ รูปที่เกิดจากอุตุ ที่มีอาหารเป็นสมุฏฐาน

       ในร่างกายของมนุษย์และสัตว์ทั้งหลาย ที่มีอุตุชรูปปกคลุมอยู่ทั่วไป และเมื่อ สัตว์ทั้งหลายตาย อุตุชรูปก็ยังคงปรากฏอยู่ตลอดไป ส่วนกัมมชรูปและอาหารชรูป จะปรากฏอยู่ได้ในระหว่างที่สัตว์นั้นยังมีชีวิตอยู่เท่านั้น เมื่อสัตว์นั้นตายไปแล้วกัมม ชรูป และอาหารชรูปก็ดับสิ้นหมดไป

       สำหรับจิตตชรูปนั้น ปรากฏขึ้นไม่ได้โดยเฉพาะตนเอง ต้องอาศัย กัมมชรูป อุตุชรูป อาหารชรูป ทั้ง ๓ นี้ เป็นที่ตั้งจึงเกิดขึ้นได้ หมายความว่า จิตตชรูปนี้ ต้องอาศัยร่างกายของสัตว์เกิดขึ้นนั่นเอง  ถ้าไม่มีร่างกายแล้ว จิตตชรูปก็เกิดไม่ได้

จัดทำโดย มูลนิธิอภิธรรมมูลนิธิ