ปริจเฉทที่ ๗ สมุจจยสังคหวิภาค
หน้าที่
: 1 2
3 4 5 6 7
8 9 10 11 12
13 14 15 16 17
18 19 20 21 22
23 24 25
26 27 28 29 30 31 32
33 34 35 36 37 38 39
40 41 42 43 44 45 46
47 48 49 50
51 52 53 54 55 56 57
58 59 60 61 62 63 64
65 66 67 68 69 70 71
72 73 74 75
76 77 78 79 80 81 82 83 ค้นหาหัวข้อธรรม
โพธิปักขิยสังคหะกองที่
๒ สัมมัปปธาน ๔
สมฺมา
ปทหนฺติ เอเตนาติ สมฺมปฺปธานานิ ฯ
ธรรมที่เป็นความเพียร พยายาม
กระทำโดยชอบนั้น ชื่อว่า
สัมมัปปธาน
สัมมัปปธาน
กล่าวโดยความหมายที่ง่ายแก่การจำก็ว่า
ตั้งหน้าทำชอบ คือ
เพียรพยายามกระทำการงานที่ชอบธรรม
ความเพียรพยายามทำชอบที่จะจัดว่าถึงสัมมัปปธานนั้น
ต้องประกอบด้วย
ก.
ต้องเป็นความเพียรพยายามอันยิ่งยวด
แม้ว่า เนื้อจะเหือดเลือดจะแห้ง
ไป คงเหลือแต่ หนัง เอ็น
กระดูกก็ตาม
ตราบใดที่ยังไม่บรรลุถึงธรรมอันพึงถึงได้
ก็จะไม่ท้อถอยจากความเพียรนั้นเป็นอันขาด
ข.
ต้องเป็นความเพียรพยายามอันยิ่งยวดในธรรม
๔ ประการ จึงจะได้ชื่อว่า
ตั้งหน้าทำชอบในโพธิปักขิยธรรมนี้
ธรรม ๔ ประการที่ว่านี้ได้แก่
๑.
อุปฺปนฺนานํ
ปาปกานํ ปหานาย วายาโม ฯ
เพียรพยายามละอกุสลที่
เกิดขึ้นแล้วให้หมดไป
๒.
อนุปฺปนฺนานํ
ปาปกานํ อนุปฺปาทาย วายาโม ฯ
เพียรพยายามไม่ให้
อกุสลธรรมที่ยังไม่เกิด
ไม่ให้เกิดขึ้น
๓.
อนุปฺปนฺนานํ
กุสลานํ อุปฺปาทาย วายาโม ฯ
เพียรพยายามให้กุสล
ธรรมที่ยังไม่เกิด ให้เกิดขึ้น
๔.
อุปฺปนฺนานํ
กุสลานํ ภิยฺโย ภาวาย วายาโม ฯ เพียรพยายามให้กุสล
ธรรมที่เกิดขึ้นแล้ว
ให้เจริญยิ่ง ๆ ขึ้นไป
ด้วยเหตุว่า
ต้องเพียรพยายามอย่างยิ่งยวดในธรรม
๔ ประการ จึงได้ชื่อ ว่า
สัมมัปปธาน ๔
มีข้อที่ควรจะได้กล่าวไว้ในที่นี้แต่เพียงประการเดียวว่า
อกุสลที่เกิดขึ้นแล้ว
ย่อมล่วงเลยไปแล้ว
จะละคือประหารเสียได้อย่างไร
จริงอยู่
อกุสลที่เกิดขึ้นแล้ว
ย่อมดับไปแล้ว
การที่จะลบล้างอกุสลที่เกิดขึ้น
แล้วให้สูญสิ้นไป
ย่อมไม่ใช่สิ่งที่จะกระทำได้
การเพียรพยายามละอกุสลที่เกิดขึ้น
แล้วให้หมดไปนั้น
ในที่นี้มีความหมายว่า อกุสลใด ๆ
ที่เคยได้ทำแล้วก็จงอย่าไป
นึกไป คิดถึงอกุสลนั้น ๆ อีก
เพราะว่าการคิดการนึกขึ้นมาอีก
ย่อมทำให้จิตใจ เศร้าหมอง
อันจะก่อให้เกิดความโทมนัสเดือดร้อนกระวนกระวายใจไม่มากก็น้อย
เมื่อจิตใจเศร้า หมองเดือดร้อน
นั่นแหละได้ชื่อว่า
จิตใจเป็นอกุสลแล้ว ฉะนั้นใน
ประการต้น
จะต้องไม่นึกไม่คิดถึงอกุสลที่ได้เคยทำมาแล้ว
คือ ละเสีย ลืมเสีย
ไม่เก็บมานึกคิดอีก
จิตใจก็จะไม่เศร้าหมอง
ประการต่อมา เมื่อจิตใจผ่องแผ้ว
ไม่เศร้าหมองแล้ว ก็ตั้งใจ
ให้มั่นว่าจะไม่กระทำการอันใดที่เป็นอกุสลอีก
ดังนี้จึงได้
ชื่อว่าเพียรพยายามละอกุสล
ที่เกิดขึ้นแล้วให้หมดไป
ทั้งนี้มีมาในวิภังคอรรถกถา
แห่ง สัมโมหวิโนทนี
อีกนัยหนึ่งแสดงว่า
อกุสลที่ได้กระทำมาแล้วนั้น
ที่ได้ผลแล้วก็มี ที่ยังไม่ให้
ผลเพราะยังไม่มีโอกาสก็มี
ที่จะอันตรธานสูญหายไปเองนั้นไม่มีเลย
แต่ถ้าในชาติใด
มีความสามารถประหารสักกายทิฏฐิได้ด้วยสัมมัปปธานทั้ง
๔ นี้แล้ว ชาตินั้นแลได้ ประหาร
ได้ละอกุสลที่เคยทำมาแล้วได้สิ้นเชิง
จัดทำโดย มูลนิธิอภิธรรมมูลนิธิ
