ปริจเฉทที่ ๗ สมุจจยสังคหวิภาค
หน้าที่
: 1 2
3 4 5 6 7
8 9 10 11 12
13 14 15 16 17
18 19 20 21 22
23 24 25
26 27 28 29 30 31 32
33 34 35 36 37 38 39
40 41 42 43 44 45 46
47 48 49 50
51 52 53 54 55 56 57
58 59 60 61 62 63 64
65 66 67 68 69 70 71
72 73 74 75
76 77 78 79 80 81 82 83 ค้นหาหัวข้อธรรม
สัพพสังคหะกองที่
๑ ปัญจขันธ์
ปัญจขันธ์
บ้างก็เรียกว่า เบ็ญจขันธ์
คือ
ขันธ์ ๕ มี ดังนี้
รูป
เวทนา สัญญา เจตสิกที่เหลือ(อีก
๕๐ ดวง)
และวิญญาณ
เหล่านี้แหละ เรียกว่า ปัญจขันธ์
มีความหมายดังนี้
ปัญจขันธ์ หรือเบ็ญจขันธ์ คือ
ขันธ์ ๕ ได้แก่ รูปขันธ์
เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์
สังขารขันธ์ และวิญญาณขันธ์
รูปขันธ์
คือ กองรูป
ได้แก่ รูปทั้งหมด
หมายความว่ารูปธรรมทั้ง ๒๘ รูป
นั้นแต่ละรูปก็ได้ชื่อว่า
รูปขันธ์
เวทนาขันธ์
คือ กองเวทนา
ได้แก่ เวทนาเจตสิก
สัญญาขันธ์
คือ กองสัญญา
ได้แก่ สัญญาเจตสิก
สังขารขันธ์
คือ กองสังขาร
ได้แก่ เจตสิกที่เหลือทั้งหมด (๕๐
ดวง)
มี
ความหมายว่า ในเจตสิก ๕๐
ดวงนี้ดวงใดดวงหนึ่ง
แม้แต่ดวงเดียวก็ได้ชื่อว่า
สังขารขันธ์
วิญญาณขันธ์
คือ กองวิญญาณ
ได้แก่ จิตทั้งหมด หมายความว่า
จิตดวงใด ดวงหนึ่ง
แม้แต่ดวงเดียว ก็ได้ชื่อว่า
วิญญาณขันธ์
ตามที่ได้กล่าวแล้วนี้
จะเห็นได้ว่า ขันธ์ ๕
นี้ไม่ได้กล่าวถึงนิพพาน
ซึ่งเป็น ปรมัตถธรรมนั้นด้วยเลย
ทั้งนี้ก็เพราะว่านิพพานเป็นธรรมที่พ้นจากขันธ์
และเรียก ว่าเป็นขันธวิมุตติ
๑๑
กอง
๑๑ ประเภท หรือ ๑๑ อย่างนั้น คือ
๑.
อดีต
๒.
ปัจจุบัน ๓.
อนาคต
จิต เจตสิก รูป เป็นไปในกาลทั้ง ๓
นี้ ได้ เพราะจิต เจตสิก รูป
มีการเกิดขึ้น มีการดำรงคงอยู่
แล้วก็มีการดับไป ที่ดับไป
แล้วนั้นเป็นอดีต
ที่กำลังดำรงคงอยู่เป็นปัจจุบัน
และที่จะเกิดต่อไปภายหน้าเป็น
อนาคต
ส่วนนิพพานเป็นธรรมที่เหลืออยู่เป็นนิจนิรันดร
ไม่มีการเกิดดับ จึงไม่มีกาล
ทั้ง ๓ นี้ พ้นจากกาลทั้ง ๓ นี้
เรียกว่า กาลวิมุตติ
๔.
อัชฌัตตะ ๕.
พหิทธะ
จิต เจตสิก รูป ที่เป็นอัชฌัตตะ
คือเป็นภายใน ก็มี เป็นพหิทธะ คือ
เป็นภายนอกก็มี
ส่วนนิพพานที่เป็นธรรมภายในนั้นไม่มี
นิพพานเป็นธรรมภายนอกอย่างเดียวเท่านั้น
๖.
โอฬาริกะ ๗.
สุขุมะ
จิต เจตสิก รูป ที่หยาบก็มี
ที่ละเอียดก็มี แต่
นิพพานไม่ใช่ธรรมที่หยาบ
เป็นธรรมที่สุขุมอย่างเดียว
๘.
หีนะ ๙.
ปณีตะ
จิต เจตสิก รูป ที่ต่ำทรามก็มี
ที่ประณีตก็มี ส่วน
นิพพานไม่ใช่ธรรมที่ต่ำทราม
แต่เป็นธรรมที่ประณีตยิ่ง
๑๐.
สันติเก ๑๑.
ทูเร
จิต เจตสิก รูป ที่ใกล้ก็มี
ที่ไกลก็มี ส่วนนิพพาน
ไม่ใช่ธรรมที่ใกล้
แต่เป็นธรรมที่ไกล
เพราะเหตุว่า
นิพพานเป็นได้ไม่ครบทั้ง ๑๑ กอง
จึงเป็นขันธ์ไม่ได้ ก็พ้นจาก
ความเป็นขันธ์ไป ได้ชื่อว่าเป็น
ขันธวิมุตติ (และเป็น
กาลวิมุตติ ด้วย)
จัดทำโดย มูลนิธิอภิธรรมมูลนิธิ
