โพธิปักขิยธรรมย่อมประกอบพร้อมกัน

ตามปกติ โพธิปักขิยธรรมย่อมประกอบพร้อมกันทั้ง ๓๗ ประการ แต่ว่าใน บางกรณีก็มีเว้น ดังนี้

ในโลกุตตรจิต มี(โพธิปักขิยธรรม) ครบทั้งหมด(คือทั้ง ๓๗) แต่ว่าสังกัปปะ และปีติ บางทีก็ไม่ประกอบ แม้ในโลกียวิสุทธิ ๖ (โพธิปักขิยธรรม) ก็ประกอบเท่า ที่ควรจะเป็นไปได้

มีความหมายว่า

๑. โลกุตตรจิตโดยย่อ ๘ ดวงนั้น โพธิปักขิยธรรมประกอบพร้อมกันครบ หมดทั้ง ๓๗ ประการ

๒. โลกุตตรจิตโดยพิศดาร ๔๐ ดวง ซึ่งเป็นโลกุตตรจิตที่มีฌานประกอบ ด้วยนั้น

ก. โลกุตตรจิตที่ประกอบด้วยปฐมฌาน ๘ ดวง มีโพธิปักขิยธรรมประกอบ ครบหมดทั้ง ๓๗ ประการ

ข. โลกุตตรจิตที่ประกอบด้วยทุติยฌาน ๘ ดวง และที่ประกอบด้วย ตติยฌานอีก ๘ ดวง รวมเป็น ๑๖ ดวง มีโพธิปักขิยธรรมประกอบเพียง ๓๖ เท่านั้น โดยต้องเว้นสัมมาสังกัปปะ คือ วิตกเจตสิก เสีย ๑

ค. โลกุตตรจิตที่ประกอบด้วยจตุตถฌาน ๘ ดวง และที่ประกอบด้วย ปัญจมฌาน ๘ ดวง รวม ๑๖ ดวง มีโพธิปักขิยธรรมประกอบเพียง ๓๕ เท่านั้น คือ ต้องเว้น ปีติ เพิ่มขึ้นอีก ๑ ด้วย รวมเว้นทั้ง วิตก และ ปีติ

๓. โลกียจิต มีรูปาวจรจิต ๑๒ ดวง (เว้นปฐมฌาน ๓) และอรูปาวจรจิตทั้ง ๑๒ ดวง รวมเป็นจิต ๒๔ ดวงนี้ วิตกเจตสิกย่อมไม่เข้าประกอบ

๔. โลกียจิตที่เป็นจตุตถฌาน ๓ และปัญจมฌาน ๑๕ รวมเป็นจิต ๑๘ ดวงนี้ ปีติไม่เข้าประกอบ ก็ต้องเว้นปีติออกเสียอีกด้วย

๕. แม้ในขณะที่โยคีบุคคลเจริญวิสุทธิ ๖ ประการ ซึ่งยังเป็นโลกียวิสุทธิ อยู่นั้น โพธิปักขิยธรรมก็เกิดได้ตามสมควร

จัดทำโดย มูลนิธิอภิธรรมมูลนิธิ