โทมนัสสะ

ทุมนสฺสภาโว โทมนสฺสํ สภาพที่เป็นเหตุให้ใจคอไม่ดี ชื่อว่า โทมนัส ได้แก่ เจตสิกทุกข์ คือ ทุกข์ใจ ลักขณาทิจตุกะของโทมนัส มีดังนี้

จิตฺตปีฬน ลกขณํ                 มีการเบียดเบียนใจ เป็นลักษณะ

มโนวิฆาตน รสํ                    มีการทรมานใจ เป็นกิจ

มานสํพฺยาธิ ปจฺจุปฏฺฐานํ       มีความไม่สบายใจ เป็นอาการปรากฏ

หทยวตฺถุ ปทฏฺฐานํ               มีหทยวัตถุ เป็นเหตุใกล้

เหตุที่ทำให้เกิดโทมนัสนั้นมีหลายประการ แต่ส่วนมากย่อมเนื่องมาจาก อปฺ ปิเยหิ สมฺปโยโค ได้ประสบกับสิ่งที่ไม่ชอบใจ และ ปิเยหิ วิปฺปโยโค พลัดพราก จากสิ่งที่ชอบใจ

จัดทำโดย มูลนิธิอภิธรรมมูลนิธิ