อุปายาสะ

ภุโส อายาสนํ อุปายาโส ความลำบากใจเป็นอย่างยิ่ง ชื่อว่า อุปายาสะ ได้แก่ โทสเจตสิก ที่เกิดขึ้นโดยอาศัย พยสนะ ๕ นั้นอย่างใดอย่างหนึ่ง ลักขณา ทิจตุกะของอุปายาสะ คือ

จิตฺตปริทหน ลกฺขโณ       มีการเผาจิตอย่างหนัก เป็นลักษณะ

นิตฺถุนน รโส                   มีการทอดถอนใจ เป็นกิจ (หมดอาลัยตายอยาก)

วิสาท ปจฺจุปฏฺฐาโน          มีกายและใจขาดกำลังลง เป็นอาการปรากฏ

หทยวตฺถุ ปทฏฺฐาโน         มีหทยวัตถุ เป็นเหตุใกล้

อุปายาสะ ความลำบากใจเป็นอย่างยิ่งนี้ บางทีก็ว่า ความคับแค้นใจซึ่งมีความ โศกเศร้าที่เผาหัวใจอย่างท้วมท้นจนแห้งผาก น้ำตาตกในร้องให้ไม่ออก นั่งขรึม ซึมไป ไม่พูดจา เพราะไม่รู้ว่าจะพูดหรือปรับทุกข์อย่างใด จึงจะสมกับความคับแค้น ใจที่ตนได้รับนั้น เป็นเหตุให้ร่างกายซูบซีดผ่ายผอม เป็นอันตรายแก่กายและใจเป็น ที่สุด

จัดทำโดย มูลนิธิอภิธรรมมูลนิธิ