ปริจเฉทที่ ๙ กัมมัฏฐานสังคหวิภาค

หน้าที่ : 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50
51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75
76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100
101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117
118 119 120 121 122 123 124 125 126 ค้นหาหัวข้อธรรม

ผลญาณ

๓๔. เทฺว ตีณิ ผลจิตฺตานิ ปวตฺติตฺวา นรุชฺฌเร ตโต ภวงฺค ปาโต ว ตมฺ ผลุปฺปตฺติโต ปรํ ฯ

๓๕. ภวงฺคนฺตุ วิจฺฉินฺทิตฺวา ปญฺจ ญาณานิ ตีณิ วา ปจฺจเวกฺขณ ญาณานิ ปวตฺตนฺติ ยถารหํ เยสํ อุปฺปตฺติยา เจส ผลปฺปตฺตาริโย มุนิ ฯ

ผลจิตเป็นไป ๒-๓ ขณะแล้วย่อมดับไป แต่นั้นจึงเป็นภวังคบาต (ปาต=ตก) ก็อริยะนักปราชญ์นี้บรรลุซึ่ง อริยผล เพราะความบังเกิดขึ้นแห่งผลจิตใด เบื้องหน้าแต่ความบังเกิดขึ้นแห่งผลจิตนั้น ญาณ ๕ หรือ ปัจจเวกขณญาณ ๓ จึงตัดกระแส ภวังคขาดแล้ว ย่อมเป็นไปตามควร

มีความหมายว่า เมื่อมัคคญาณ ซึ่งมีพระนิพพานเป็นอารมณ์นั้นเกิดขึ้นขณะจิตหนึ่ง ทำการประหารกิเลสให้สิ้นไป ตามควรแก่อำนาจแห่งมัคคนั้นแล้ว ก็ดับลงและเป็นปัจจัยให้เกิดผลญาณ ซึ่งได้แก่ ผลจิตเกิดติดตามขึ้นมาในทันทีโดยไม่มีระหว่างคั่น ดังนั้นจึงเรียกว่า อกาลิโก

ผลญาณนี้เป็นวิบากจิต เสวยวิมุตติสุข ตามที่มัคคจิตได้ทำไว้ให้แล้ว ถ้าเป็นผู้ที่ตรัสรู้ช้าที่เรียกว่า มันทบุคคล ผลจิตก็เกิดเพียง ๒ ขณะ ถ้าปัญญาไวตรัสรู้เร็ว เป็น ติกขบุคคล ผลจิตก็เกิดถึง ๓ ขณะ

ผลจิตที่เกิดภายหลัง ปฐมมัคคนี้ เรียกว่า โสดาปัตติผลจิต เป็นโสดาปัตติผลบุคคล หรือพระโสดาบัน มีภพชาติที่จะเป็นไปในกามสุคติภูมิอีก ๗ ชาติ เป็นอย่างช้า ก็จะถึงที่สุดแห่งทุกข์ คือเข้าสู่ปรินิพพาน

เมื่อผลจิตเกิดครบถ้วนตามจำนวนที่ควรเกิด (คือ ๒ หรือ ๓ ขณะ) แล้วก็เป็นอันสิ้นสุดวิถีจิตที่เรียกว่า มัคควิถี ซึ่งวิถีนี้มี อนุโลมญาณ โคตรภูญาณ มัคคญาณ และผลญาณ รวม ๔ ญาณด้วยกัน ครั้นจบมัคควิถีแล้วก็เป็นภวังคตามควร จึงเป็น ปัจจเวกขณญาณต่อไป

จัดทำโดย มูลนิธิอภิธรรมมูลนิธิ